مطالعه مخاطرات و قابلیت بهره‌برداری (Hazard and Operability Study) HAZOP یک روش تحلیلی ساختارمند است که برای شناسایی و ارزیابی مخاطرات بالقوه در سیستم های فرآیندی، به ویژه در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی استفاده می شود. این روش با بررسی انحرافات احتمالی از شرایط عملیاتی نرمال و پیامدهای آنها، به شناسایی مخاطرات و توسعه اقدامات کنترلی برای کاهش آنها کمک می کند. در روش HAZOP با شکستن طراحی به گره‌ها، تیم متخصص انحرافات مختلف را درون سیستم در مسیر جریان بررسی می‌کنند و سناریوهای ممکن را مورد ارزیابی قرار می‌دهند.
مراحل HAZOP:
- تعریف هدف و دامنه مطالعه: مشخص کردن هدف از انجام HAZOP و سیستم یا فرآیند مورد بررسی.
- تشکیل تیم HAZOP: گردآوری تیمی متشکل از متخصصان با زمینه‌های مختلف مانند مهندسی فرآیند، مهندسی ایمنی، بهره‌برداری و نگهداری.
- توصیف سیستم: توصیف دقیق از سیستم یا فرآیند، شامل دیاگرام‌های جریان، اطلاعات تجهیزات، و پارامترهای عملیاتی.
- شناسایی مخاطرات: بررسی هر قسمت از سیستم با استفاده از کلمات راهنما (مانند بیشتر، کمتر، ندارد، معکوس، دیگر) و شناسایی انحرافات ممکن از شرایط عملیاتی نرمال.
- ارزیابی ریسک: ارزیابی احتمال وقوع و شدت پیامدهای هر انحراف برای تعیین ریسک مرتبط. این امر می‌تواند با استفاده از ماتریس ریسک نیمه‌کمّی‌سازی شود.
- ارائه راهکارهای کاهش ریسک: ارائه راهکارهایی برای کاهش یا حذف ریسک‌های شناسایی شده، مانند اقدامات نرم‌افزاری، نصب سیستم‌های ایمنی، یا بهبود روش‌های عملیاتی.
- مستندسازی و پیگیری: تهیه گزارش HAZOP شامل تمام یافته‌ها، ارزیابی ریسک‌ها، و اقدامات کنترلی پیشنهادی. پیگیری اجرای اقدامات و ارزیابی اثربخشی آنها.
مزایای HAZOP:
- شناسایی جامع مخاطرات: HAZOP به شناسایی طیف گسترده‌ای از مخاطرات بالقوه، از جمله مخاطرات تهدیدکننده ایمنی، زیست‌محیطی و دارایی کمک می‌کند.
- رویکرد ساختاریافته: این روش یک رویکرد سیستماتیک و ساختاریافته برای تجزیه و تحلیل مخاطرات ارائه می‌دهد.
- رهیافت چند رشته‌ای: HAZOP از دانش و تجربه متخصصان مختلف بهره می‌برد و به درک بهتر مخاطرات و توسعه راهکارهای کاهش ریسک موثر کمک می‌کند.
معایب HAZOP:
- وابستگی به تخصص تیم: اثربخشی HAZOP به دانش و تجربه تیم HAZOP بستگی دارد.
- تمرکز بر مخاطرات شناخته‌شده درون سیستمی: HAZOP ممکن است در شناسایی مخاطرات ناشناخته یا یا برون‌سیستمی محدودیت داشته باشد.
مراجع و رویه‌های استاندارد:
- IEC ۶۱۸۸۲:۲۰۱۶ Hazard and operability studies (HAZOP studies) - Application guide
- HAZOP: Guide to Best Practice, ۳rd Edition, Frank Crawly
- CCPS Guidelines for Hazard Evaluation Procedures, ۳rd Edition
- Internal company procedures
|
